Lục đạo luân hồi là 6 đường mà con người sau khi chết sẽ luân hồi để đến 6 cõi khác nhau. Theo quan điểm của Phật giáo thì sau khi chết, tùy thuộc vào nhân quả lúc sống mà linh hồn sẽ luân hồn vào 1 trong 6 cõi để tiếp tục cuộc sống mới.
6 cõi mà Lục đạo luân hồi sẽ đưa đến gồm:
- Cõi Trời
- Cõi A Tu La
- Cõi Ngạ Quỷ
- Cõi Địa Ngục
- Cõi Súc Sinh
- Cõi Người
Hiểu nôm na thì sau khi chết linh hồn có thể đầu thai thành Tiên (1. cõi Trời), thành Ngạ Quỷ (2. cõi Ngạ Quỷ), thành Ma bị đầy dưới Địa Ngục (3. cõi Địa ngục), thành A Tu La (4. cõi A Tu La), thành động vật (5. Ở cõi Súc Sinh), hoặc lại quay lại làm người (6. cõi Người)
Trạng thái tồn tại của một người được xác định bởi nghiệp lực. Một số cõi dường như dễ chịu hơn những nơi khác – cõi trời tốt hơn địa ngục – nhưng tất cả đều là dukkha, có nghĩa chỉ là tạm thời và không hoàn hảo. Sáu cảnh giới tái sinh thường được minh họa bởi Bhava Chakra hoặc Wheel of Life (Bánh Xe Sự Sống hay Vòng Luân Hồi
Sáu cõi luân hồi hay 6 cõi lục đạo này thuộc Dục giới, được gọi là Kamadhatu. Trong vũ trụ Phật giáo cổ đại, Tam giới bao gồm 3 giới như: Vô sắc giới (Arupyadhatu), thế giới vô tướng; Sắc giới (Rupadhatu), thế giới của hình thức; và Dục giới (Kamadhatu), thế giới của ham muốn. Ngoài ra, trong Tam giới còn phân chia ra thành 31 cõi khác nhau.
Xin lưu ý rằng ở một số tông phái Phật giáo, cõi Trời và cõi Atula được kết hợp lại nên chỉ còn 5 thay vì 6 cảnh giới tái sinh.
Trong Phật giáo Đại thừa, các vị Bồ tát hiện thân ở nhiều cảnh giới khác nhau để giúp chúng sinh thoát khỏi đau khổ. Đó có thể là Quán Thế Âm, Bồ tát từ bi trong cõi Ta-bà. Hoặc có thể là Bồ tát Địa Tạng (Ksitigarbha), người đã thực hiện một lời thề nguyện nhằm cứu tất cả chúng sinh trong cõi địa ngục.
1. Cõi Trời (Devas)
Thiên nhân sinh ở các tầng trời dục giới, sắc giới và vô sắc giới, họ ca tụng Phật sự, tấu Thiên nhạc, rắc Thiên hoa, tẩm Thiên hương, bay trên thiên không, đi lại không trở ngại, nhanh chậm tự do. Thiên nhân có thể tu hành khi khổ, nhưng khi vui sướng thì lại buông thả. Kinh Vô Lượng Thọ có viết về “Chư thiên thế nhân”, rằng những người đại thiện có công đức lớn thì sau khi chết có thể chuyển sinh thành Thiên nhân. Trong tầng thứ này, họ vẫn chịu họa phúc vô cùng tận, quấn chặt thân.
Trong truyền thống Phật giáo, cõi trời là nơi những người tích lũy nhiều phước báu từ nhiều kiếp được tái sinh. Họ sống trong sự giàu có, hạnh phúc với cuộc sống lâu dài. Tuy nhiên, những người ở cõi trời cũng già đi và chết.
Họ được xem như những vị tiên có quyền năng, ban phước hoặc trừng phạt những chúng sinh ở các cõi thấp hơn. Điều này cũng tương tự như chúng ta, con người có quyền cung cấp thức ăn cho con gà hoặc giết chết nó. Hiểu theo cách này, nhiều chúng sinh ở cõi người thường xuyên cúng bái và cầu xin những vị thần tiên này.
Do hưởng được nhiều phước báu và vị thế cao quý từ nhiều kiếp, một trong số họ chìm đắm vào cuộc sống ở cõi trời, khiến họ dần quên đi những việc thiện mà họ đã làm trước đây, họ không tiếp tục nuôi dưỡng và phát triển tâm từ bi và trí tuệ.
Những cám giỗ này có thể khiến họ tái sinh vào các cảnh giới thấp hơn sau khi hưởng hết phước báu và không thể thoát ra khỏi vòng luân hồi sinh tử.
2. Cõi A-tu-la (Asura)
A tu la cũng gọi là “phi thiên”, dung mạo xấu xí. A tu la nếu khi họ niệm chính, tư tưởng chất phác thì có năng lượng nhất định, có thể bay được. Người tu thân bố thí phúc, nhưng cái tâm ác tranh đấu không trừ bỏ được thì sinh vào đạo này. Nhưng nếu những người này lại khởi tâm sân hận, phẫn nộ, ngạo mạn và nghi ngờ, lại phá giới, thì chỉ thành ác quỷ.
A-tu-la là những sinh vật mạnh mẽ, đầy tài năng và đôi khi được mô tả như là kẻ thù của cư dân trên cõi trời. A-tu-la biểu trưng cho sự phẫn nộ, thù hận và “ghen ăn tức ở” những người tài giỏi hơn mình.
Những người luôn mong muốn vượt trội hơn người khác, không có sự kiên nhẫn, công bằng đối với những người thấp kém hơn, họ thích được sùng bái như các vị thần. Nhưng phúc đức kém hơn người cõi trời nên dẫn đến thù hận và ganh ghét, điều này đã khiến họ tái sinh trong cảnh giới A-tu-la.
3. Cõi Ngạ Quỷ (Preta)
Người khi sống tạo nghiệp ác, nhiều tham dục, tâm nghi kỵ sân hận, tham lam vô độ, thì sau khi chết sẽ chuyển sinh thành ngạ quỷ, vào quỷ đạo, quanh năm không được ăn uống, khổ vì đói khát. Cũng đôi khi có được thức ăn, nhưng thức ăn đến bên miệng liền hóa thành lửa, nên cũng không thể nào ăn được. Có loại ngạ quỷ chỉ được ăn máu mủ.
Ngạ quỷ hay những con ma đói được mô tả như những sinh vật có bụng to, trống rỗng nhưng họ có miệng và cổ nhỏ đến mức không thể nuốt được.
Ngạ quỷ tượng trưng cho những người luôn khao khát tìm kiếm cái gì đó bên ngoài để thỏa mãn sự thèm muốn bên trong. Những người tham lam vô độ, thèm khát, vơ vét mọi thứ về cho mình nhưng không bao giờ cảm thấy thỏa mãn sẽ tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ.
4. Cõi Địa Ngục (Naraka)
Trong Kinh Phật có giảng về 18 loại địa ngục như địa ngục vô gián, địa ngục bát hàn, địa ngục bát nhiệt… Kinh Phật cũng thuyết về 136 loại địa ngục. Chúng sinh nếu tạo nghiệp ác thì sẽ chiêu cảm các nghiệp báo khác nhau, bị đọa địa ngục, hơn nữa, trong các loại địa ngục phải chịu nỗi thống khổ hành hạ không ngừng đểu hoàn trả nợ nghiệp, mãi cho đến khi nợ nghiệp hoàn trả hết thì mới được chuyển sinh.
Như tên gọi, địa ngục là nơi khủng khiếp nhất trong sáu cảnh giới tái sinh. Cũng giống như nhiều tôn giáo khác, đó là nơi mà những người tàn ác bị đày xuống để trải nghiệm sự đau khổ mà họ đã gây ra.
Những người nhận thức được cái nào tốt, cái nào xấu nhưng lại không tin vào nhân quả, làm vô số việc ác chỉ để thỏa mãn bản thân mình…sẽ bị nghiệp lực dẫn dắt tái sinh vào địa ngục. Khác với một số tôn giáo khác, theo Phật giáo thì những người bị đày xuống địa ngục vẫn có thể tái sinh vào các cảnh giới cao hơn khi đã trả hết nghiệp.
Địa ngục trong Phật giáo phân chia thành nhiều tầng khác nhau phụ thuộc vào mức độ và hành vi mà chúng sinh đã gây ra. Theo một số văn bản ghi lại, những người bị đày xuống địa ngục phải trải qua nhiều mức độ đọa đày đau khổ, sau đó được “tịnh dưỡng” để chuẩn bị cho lần đọa đày tiếp theo.
5. Cõi Súc Sinh (Tiryagyoni)
Người khi sống mà trong tâm có những suy nghĩ xấu xa không dám cho người khác biết, làm những việc trái lương tâm, làm hại người khác thì gieo xuống nhân nghiệp, thi sau khi chết sẽ chuyển sinh làm súc sinh đê hoàn trả nợ.
Cõi súc sinh bao gồm các loài động vật, côn trùng hay vi sinh vật…được đánh dấu bằng sự thiếu hiểu biết, thành kiến và tự mãn. Họ sống theo bản năng, không nhận thức được tốt-xấu, thiện-ác và cố tránh khỏi sự khó chịu hoặc bất cứ điều gì không quen thuộc.
6. Cõi Người (Manusya)
Người khi còn sống tích thiện tích công đức thì có thể chuyển sinh thành người phú quý. Người mà công và tội ngang bằng thì chuyển sinh thành bình dân. Người công ít hơn tội thì chuyển sinh thành người nghèo hèn. Nhưng nếu là người phóng túng ma tính trong nhân tính như lười nhác, vọng niệm, nổi giận, tham dục, tà dâm… làm tổn hại người khác, ức hiếp người khác, tạo thành các loại nghiệp ác, thì sẽ bị đọa địa ngục. Con người vốn có nhân tính hướng thiện, hướng thượng, có thể có cơ hội tu luyện, có thể khiến sinh mệnh thăng hoa, đó là thứ quý giá nhất khi được sinh làm người.
Cõi người là cõi lý tưởng mà từ đó chúng sinh có thể thoát khỏi lục đạo luân hồi. Cảnh giới này được xem là có nhiều điều thuận lợi để tu tập giải thoát, từ việc có ý thức cho đến các thử thách và lợi lạc trong cuộc sống giúp con người nhận ra đâu là hạnh phúc đích thực và nỗ lực hết mình để đạt giác ngộ.
Tuy nhiên, vì sự phức tạp trong cảnh giới này nên nhiều người dành hầu hết thời gian để trốn tránh đau khổ và trải nghiệm thú vui của cuộc sống, đôi lúc có hành động và ý nghĩ không tốt tạo nên nghiệp bất thiện khiến họ vẫn tái sinh ở cõi người hoặc các cảnh giới thấp hơn.
Cõi người tượng trưng cho niềm đam mê, hoài nghi và ham muốn. Giác ngộ đang ở trong tầm tay của loài người, nhưng chỉ một số ít nhận ra và quyết tâm khai mở nó.
